What is Money Laundering: मनी लाँड्रिंग म्हणजे आहे तरी काय? काळा पैसा पांढरा कसा करतात?

What is Money Laundering: काळा पैसा पांढरा करण्याची प्रक्रिया म्हणजे मनी लाँड्रिंग. साध्या भाषेत सांगायचं झालं, तर बेकायदेशीर मार्गाने मिळवलेला पैसा अधिकृत वाटावा, यासाठी त्याला लपवण्याची, वळवण्याची आणि गुंतवण्याची युक्ती म्हणजे मनी लाँड्रिंग. हा पैसा मोठ्या प्रमाणावर गुन्हेगारी कृत्यांमधून मिळवला जातो; उदाहरणार्थ, अंमली पदार्थांची तस्करी, दहशतवादी कारवायांसाठी निधी उभारणे किंवा कर चोरी.

मनी लाँड्रिंग करणाऱ्या व्यक्तीला लॉन्डरर म्हणतात. बेकायदेशीर कमाईचा हा काळा पैसा विविध गुंतवणुकीत किंवा व्यवहारांमध्ये टाकून असा भासवला जातो की तो कायदेशीर मार्गाने मिळवला गेला आहे. यामुळे सरकार आणि तपास यंत्रणांच्या नजरेपासून हा पैसा लपवला जातो.

मनी लाँड्रिंग का केली जाते?

बेकायदेशीर मार्गाने मिळालेल्या संपत्तीसाठी दोन मुख्य कारणांमुळे मनी लाँड्रिंग केली जाते:

कर चुकवणे: बेकायदेशीर संपत्तीवर सरकारला कर भरावा लागू नये म्हणून लॉन्डरिंग केली जाते.

तपास यंत्रणांपासून बचाव: मोठ्या आर्थिक गुन्ह्यांमध्ये गुंतलेल्या लोकांना चौकशीच्या कचाट्यातून वाचण्यासाठी काळा पैसा पांढरा करणे सोपे वाटते.

मनी लाँड्रिंगची प्रक्रिया कशी केली जाते?

मनी लाँड्रिंगच्या अनेक युक्त्या आहेत. खाली त्यातील काही प्रमुख प्रकार दिले आहेत:

शेल कंपन्या तयार करणे (Shell Companies):

लॉन्डरिंगसाठी अनेक वेळा बनावट कंपन्या तयार केल्या जातात. यांना शेल कंपन्या म्हणतात. या कंपन्या केवळ कागदोपत्री अस्तित्वात असतात. त्यांच्याकडे कोणतेही उत्पादन, सेवेसाठी साधने किंवा मालमत्ता नसतात. मात्र, त्यांच्या नावाखाली मोठ्या प्रमाणावर आर्थिक व्यवहार दाखवले जातात.

बॅलन्स शीट मॅनिप्युलेशन (Balance Sheet Manipulation):

शेल कंपन्यांच्या आर्थिक ताळेबंदामध्ये (balance sheet) बनावट आकडे दाखवून कर्ज घेतले जाते. हा पैसा प्रत्यक्षात काळा असतो, पण व्यवहार दाखवल्यामुळे तो पांढरा वाटतो.

मालमत्तेची खरेदी आणि कागदोपत्री किंमत कमी दाखवणे:

लॉन्डरर मोठ्या प्रमाणावर घर, मॉल, जमीन खरेदी करतात. मात्र कागदोपत्री त्याची किंमत कमी दाखवली जाते. यामुळे सरकारला कमी कर भरावा लागतो आणि काळा पैसा लपवण्यास मदत होते.

आंतरराष्ट्रीय बँक खाती:

स्विस बँक किंवा अशाच इतर देशांमध्ये लॉन्डरर पैसे ठेवतात. अशा देशांमध्ये सरकार किंवा इतर तपास यंत्रणांना या खात्यांची माहिती मिळवता येत नाही.

मनी लाँड्रिंगचे परिणाम:

मनी लाँड्रिंगमुळे देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर मोठा परिणाम होतो. बेकायदेशीर गुंतवणुकीमुळे आर्थिक असमतोल निर्माण होतो. सरकारी महसूल कमी होतो आणि गुन्हेगारी प्रवृत्ती वाढते.

मनी लाँड्रिंग थांबवण्यासाठी कायदे:

मनी लाँड्रिंगसारख्या गंभीर समस्येवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी 2002 मध्ये मनी लाँड्रिंग प्रतिबंधक कायदा (Prevention of Money Laundering Act - PMLA) लागू करण्यात आला. या कायद्याअंतर्गत काही महत्त्वाच्या तरतुदी आहेत:

मालमत्ता जप्त करणे:

सरकार किंवा तपास यंत्रणांना मनी लाँड्रिंगमधून मिळालेली संपत्ती जप्त करण्याचा अधिकार आहे.

गुन्ह्यांची चौकशी:

ईडी (Enforcement Directorate) आणि सीबीआय (CBI) या तपास यंत्रणांना मनी लाँड्रिंगच्या गुन्ह्यांची चौकशी करण्याचे अधिकार आहेत.

PMLA कायद्याचा अर्थ:

Prevention of Money Laundering Act 2002 म्हणजेच PMLA ACT. या कायद्यांतर्गत मनी लाँड्रिंगशी संबंधित गुन्हे नोंदवले जातात. वेळोवेळी या कायद्यात बदल करून त्याला अधिक कडक बनवले गेले आहे.

PMLA अंतर्गत शिक्षेची तरतूद:

या कायद्यांतर्गत दोषी आढळल्यास:

शिक्षा: दोषींना 3 ते 7 वर्षांपर्यंत तुरुंगवास होऊ शकतो.

दंड: दोषीवर आर्थिक दंडही लादला जाऊ शकतो.

NDPS Act जोडल्यास: जर या प्रकरणामध्ये NDPS कायद्याच्या (Drugs and Psychotropic Substances Act) तरतुदी जोडल्या गेल्या, तर शिक्षेची मुदत 10 वर्षांपर्यंत वाढवली जाऊ शकते.

मनी लाँड्रिंग थांबवण्यासाठी नागरिकांची भूमिका:

मनी लाँड्रिंग थांबवण्यासाठी प्रत्येक नागरिकाची जबाबदारी आहे:

बेकायदेशीर आर्थिक व्यवहार टाळा: कोणत्याही प्रकारच्या बेकायदेशीर व्यवहारांना थारा देऊ नका.

संदिग्ध व्यवहारांची तक्रार करा: संशयास्पद आर्थिक व्यवहार लक्षात आल्यास लगेचच तपास यंत्रणांना कळवा.

जागरूकता निर्माण करा: मनी लाँड्रिंगच्या परिणामांबाबत अधिकाधिक लोकांपर्यंत माहिती पोहोचवा.

संपूर्ण देशाला धोका:

मनी लाँड्रिंग ही केवळ एका व्यक्तीची समस्या नसून ती संपूर्ण देशाच्या आर्थिक सुरक्षेला धोका निर्माण करते. काळा पैसा पांढरा करण्याची प्रक्रिया थांबवली तरच देशाची अर्थव्यवस्था मजबूत होऊ शकते. त्यामुळे कायद्याचे पालन करणे, तसेच मनी लाँड्रिंग विरोधातील मोहिमांमध्ये सक्रिय सहभाग घेणे ही आपली जबाबदारी आहे.

काळा पैसा नाहीसा करा, देशाचा विकास घडवा!

मनी लाँड्रिंगला लगाम घालण्यासाठी प्रत्येकाने आपले कर्तव्य पार पाडले पाहिजे. बेकायदेशीर मार्गाने कमावलेल्या संपत्तीला समाजामध्ये थारा देणे थांबवले तरच देशाची आर्थिक प्रगती शक्य आहे.